Buồng trứng là cơ quan sinh sản quan trọng nhất của phụ nữ. Để tìm hiểu chi tiết về vị trí, cấu tạo, chức năng của buồng trứng, các bạn có thể theo dõi bài viết dưới đây.
Vị trí của buồng trứng
Hệ sinh dục của nữ giới chia làm 2 phần. Phần bên ngoài bao gồm âm hộ, âm đạo. Phần bên trong bao gồm tử cung, vòi trứng và buồng trứng.
Buồng trứng nằm trên thành chậu hông bé, nối tiếp với vòi trứng và dính vào lá sau của dây chằng rộng tử cung. Hai buồng trứng nằm đối xứng với trục dọc tử cung. Đối chiếu lên thành bụng, xác định vị trí buồng trứng là điểm giữa đường nối gai chậu trước trên với khớp mu.
Vị trí của buồng trứng có thể thay đổi qua nhiều lần sinh nở. Với những phụ nữ chưa có con, buồng trứng nằm gọn trong thành chậu hông bé, ở tư thế đứng, trục dọc. Với những phụ nữ đã sinh đẻ, buồng trứng thường rủ xuống do ảnh hưởng từ quá trình phát triển của thai nhi.
Kích thước buồng trứng
Buồng trứng bắt đầu hình thành khi bào thai bé gái khoảng 8 tuần tuổi. Chúng sẽ thay đổi dần dần qua năm tháng để chuẩn bị cho chức năng sinh sản khi đến tuổi trưởng thành.
Buồng trứng sẽ tăng dần về kích thước trong giai đoạn trứng nước và trọng lượng của chúng sẽ tăng gấp 10 lần. Buồng trứng trưởng thành dài khoảng 4cm, rộng 2cm, dày 1.5cm (tương đương với thể tích từ 3 đến 6 ml). Mỗi buồng trứng nặng từ 250 – 350mg.
Theo thời gian, số lượng trứng của mỗi buồng trứng giảm dần và đến tuổi mãn kinh coi như cột mốc đánh dấu cho khả năng sinh sản kết thúc. Từ đó về sau, buồng trứng dần teo nhỏ và giảm kích thước.
Có thể bạn muốn biết: Buồng trứng có bao nhiêu nang trứng?
Cấu tạo buồng trứng
Buồng trứng trưởng thành có hình giống như hạt hạnh nhân. Trước tuổi dậy thì, buồng trứng có màu hồng nhạt, bề mặt nhẵn nhụi. Sau tuổi dậy thì, bề mặt của chúng thường xù xì và có các vùng mô sẹo. Vì khi nang trứng trưởng thành rụng vào vòi trứng, lớp vỏ nang noãn sẽ rách ra tạo thành những vệt sẹo nhỏ trên bề mặt buồng trứng. Chỉ sau khi phụ nữ bước vào thời kỳ mãn kinh, bề mặt của buồng trứng mới có thể nhẵn nhụi trở lại.
Hình ảnh mặt cắt mang của một buồng trứng, cho thấy các thành phần chính của buồng trứng cũng như các nang trứng ở những giai đoạn phát triển khác nhau.
Cấu tạo buồng trứng, theo mặt cắt ngang gồm có 3 phần:
Bề mặt biểu mô
Bao phủ ngoài cùng của buồng trứng là lớp biểu mô hình khối đơn giản (được gọi là biểu mô mầm). Lớp biểu mô là vùng chuyển tiếp giữa lớp vỏ trung mô dẹt liên kết dày đặc của phúc mạc và tế bào trụ phủ buồng trứng.
Ở nữ giới trẻ tuổi, lớp biểu mô là biểu mô vuông đơn, về sau nó dẹt lại ở một số nơi, trừ những nơi có khe rãnh thấy trên mặt buồng trứng.
Lớp vỏ não buồng trứng
Mỗi nang chứa một noãn bào, được bao quanh bởi một lớp tế bào nang. Vỏ não của buồng trứng phần lớn bao gồm một lớp mô liên kết và các chất trung gian tạo thành một lớp màng trắng mỏng. Lớp vỏ buồng trứng chứa thể vàng và các nang buồng trứng. Trong lớp mô đệm của vỏ buồng trứng có chứa các sợi liên kết lưới, tế bào cơ trơn và tế bào hình thoi.
Trong quá trình phóng thích trứng, các vỏ nang sẽ nhanh chóng xẹp xuống rồi chuyển thành thể vàng. Thể vàng tồn tại từ 12 – 14 ngày sau khi trứng rụng. Nếu bào thai hình thành, thể vàng sẽ dần thoái hóa và tạo nên các mô sợi.
Tủy buồng trứng
Tủy buồng trứng gồm các mô đệm liên kết thưa, các sợi cơ trơn và mạch máu. Thường thì, phần tủy buồng trứng sẽ có nhiều mạch máu hơn lớp vỏ não buồng trứng.
Vai trò, chức năng của buồng trứng
Chức năng ngoại tiết
Chức năng ngoại tiết của buồng trứng là sản xuất tế bào trứng (giao tử cái) để chuẩn bị cho quá trình thụ tinh.
Mỗi tháng có khoảng 20 nang trứng nguyên thủy (có kích thước khoảng 0,025mm) được huy động để trưởng thành. Tuy nhiên, chỉ có một nang trứng duy nhất chiếm ưu thế và phát triển vượt trội trở thành nang noãn (nang noãn có kích thước từ 10 -28mm). Những nang trứng còn lại sẽ dần thoái hóa và biến mất. Vỏ nang noãn sẽ vỡ ra để giải phóng noãn (trứng) vào ống dẫn trứng (vòi trứng). Trứng và tinh trùng sẽ gặp nhau tại đây để thụ tinh.
Trứng được thụ tinh sau đó di chuyển đến tử cung, nơi niêm mạc tử cung dày lên để đáp ứng với các hormone bình thường của chu kỳ sinh sản. Khi vào tử cung, trứng được thụ tinh có thể cấy vào niêm mạc tử cung và tiếp tục phát triển.
Mặc dù hầu hết phụ nữ đều giải phóng một tế bào trứng trưởng thành vào mỗi chu kì kinh nguyệt. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp xảy ra sự rụng trứng của 2 hoặc 3 tế bào trứng dẫn đến việc thụ thai cặp song sinh khác trứng hoặc sinh ba khác trứng.
Nếu quá trình thụ tinh không diễn ra, hoặc việc cấy ghép trứng thụ tinh vào thành tử cung không thành công thì niêm mạc tử cung sẽ bong ra ngoài hình thành nên chu kỳ kinh nguyệt.
Chức năng nội tiết
Chức năng nội tiết của buồng trứng là sản xuất các hormone nội tiết bao gồm estrogen và progesterone, đáp ứng với các tuyến sinh dục tuyến yên (LH và FSH), để duy trì chu kỳ sinh sản. Trong đó:
Hormone estrogen
Hormone này được tổng hợp từ các cholesterol ở buồng trứng. Estrogen có 3 loại khác nhau là estriol, estron, estradiol. Trong đó, estradiol là hormone mạnh nhất.
Estrogen có vai trò phát triển các đặc điểm của giới tính nữ (giọng nói trong, vai nhỏ, hông nở, ngực nở, dáng đi mềm mại…)
Đồng thời, nó còn có chức năng kích thích sự trưởng thành của nang noãn. Cụ thể là, khi một nang trứng trưởng thành, hormone LH tiết ra nhiều hơn. Sự tăng tiết hormone LH kích thích sản xuất một lượng lớn estradiol và một lượng nhỏ progesterol. Sự tăng vọt về các hormone này khiến cho mức độ sản xuất FSH thấp hơn, gây ra hiện tượng vỡ nang trứng trưởng thành.
Hormone Progesterol
Khi giai đoạn rụng trứng qua đi, nồng độ các hormone LH, FSH và estradiol giảm đi đáng kể. Vỏ nang trứng thoái hóa thành thể vàng và sản xuất một lượng lớn progesterol cùng với một lượng rất nhỏ estrogen.
Progesterol sẽ kích thích làm dày lớp niêm mạc tử cung để tạo môi trường thuận lợi cho trứng đã thụ tinh làm tổ. Nếu trong khoảng 2 tuần mà không có phôi thai đến làm tổ, thì thể vàng sẽ thoái hóa, lúc này lượng progesterol và estrogen giảm mạnh. Sự suy giảm hormone này khiến cho lớp nội mạc tử cung bong ra và hình thành kì kinh nguyệt mới.
Các bệnh lý thường gặp ở buồng trứng
Những bênh lí tại buồng trứng có nhiều ảnh hưởng tới khả năng sinh sản của phụ nữ. Sau đây là những bệnh lý thường gặp tại cơ quan này.
Hội chứng buồng trứng đa nang
Hội chứng buồng trứng đa nang (tiếng Anh: Polycystic Ovary Syndrome – PCOS) là hiện tượng trong buồng trứng của nữ giới có rất nhiều nang trứng nhỏ do sự rối loạn của hormone nội tiết gây ra. Cụ thể là lượng hormone sinh dục nam nhiều hơn lượng hormone sinh dục nữ (gọi là cường androgen). Đây là bệnh lí phụ khoa hàng đầu có khả năng gây vô sinh, hiếm muộn ở phụ nữ.
Viêm buồng trứng
Viêm buồng trứng là tình trạng buồng trứng bị viêm nhiễm do sự tấn công bởi vi khuẩn, nấm…Phụ nữ có thói quen vệ sinh vùng kín kém khoa học, quan hệ tình dục không lành mạnh hoặc thực hiện các thủ thuật can thiệp vào âm đạo, tử cung thì có nguy cơ cao bị viêm buồng trứng.
Bệnh lý này gây rối loạn quá trình rụng trứng. Nếu không được điều trị, bệnh có thể tiến triển thành suy buồng trứng, tắc vòi trứng, làm tăng nguy cơ vô sinh và ung thư buồng trứng trong tương lai.
U nang buồng trứng
U nang buồng trứng (tiếng anh: Ovarians cyst) là những khối u hình thành bên trong buồng trứng có dạng như một chiếc túi có lớp màng vỏ bên ngoài, bên trong là dịch lỏng hoặc các hỗn hợp phức tạp.
U nang buồng trứng đa phần là loại cơ năng lành tính, không cần điều trị cũng có thể tự tiêu biến sau 2 – 3 tháng. Một số ít u nang thuộc loại bệnh lí, chúng có thể tiến triển thành ung thư trong tương lai.
U nang buồng trứng có kích thước lớn có thể gây ra các biến chứng như là xoắn, vỡ, nhiễm khuẩn, rất nguy hiểm. Nếu bệnh nhân không được điều trị kịp thời, sẽ nguy hại đến tính mạng.
Nếu phụ nữ mang thai có u nang buồng trứng, chúng có thể gây ảnh hưởng ít nhiều tới sự phát triển của thai nhi, làm tăng nguy cơ sảy thai, sinh non.
Xem chi tiết về bệnh lý u nang buồng trứng tại đây
Suy buồng trứng
Là tình trạng chức năng nội tiết và ngoại tiết của buồng trứng bị suy giảm. Buồng trứng không thể thực hiện được chức năng sản sinh và nuôi dưỡng trứng. Đồng thời, các chức năng sinh dục khác của chị em cũng bị ngừng như là ham muốn tình dục suy giảm do hocmone kích thích ham muốn không được sản sinh, các nội tiết tố bị rối loạn gây mất cân bằng cơ thể.
Ung thư buồng trứng
Ung thư buồng trứng là tình trạng các khối u ác tính phát triển ở buồng trứng trái, phải hoặc cả hai bên buồng trứng. Các tế bào ung thư sẽ dần dần xâm lấn các mô và cơ quan lân cận, khi đó chức năng giải phóng trứng hay sản xuất hormone sẽ gặp nhiều trục trặc. Ở giai đoạn muộn, tế bào ác tính sẽ di căn theo đường máu hoặc hệ bạch huyết tới nhiều nội tạng khác trong cơ thể.
Ung thư buồng trứng không chỉ đe dọa vô sinh, mà còn đe họa tử vong hàng đầu. Do đó, phụ nữ cần chủ động đi khám phụ khoa định kỳ để kịp phát hiện bất thường cũng như tầm soát ung thư, để điều trị kịp thời.
Tài liệu tham khảo:
- https://teachmeanatomy.info/pelvis/female-reproductive-tract/ovaries/
- https://www.britannica.com/science/ovary-animal-and-human/Regulation-of-ovarian-function