Mất kinh nguyệt là nguyên nhân hàng đầu khiến phụ nữ bị mãn kinh sớm và vô sinh, hiếm muộn. Vì vậy, hiểu chính xác mất kinh nguyệt là gì, nguyên nhân do đâu, là điều rất cần thiết để các chị em chủ động phòng ngừa và lên kế hoạch điều trị sớm chứng bệnh này.
Mục lục
Mất kinh nguyệt là gì?
Mất kinh nguyệt là sự “vắng mặt” của kinh nguyệt trên 3 tháng. Mất kinh nguyệt còn được gọi là vô kinh. Thuật ngữ này dễ gây nhầm lẫn với hiện tượng tắc kinh nguyệt.
Để diễn giải cụ thể, mất kinh là tình trạng không có kinh nguyệt trong thời gian dài > 3 tháng (thậm chí là 6 tháng), nó nghiêm trọng hơn so với tắc kinh. Thông thường, phụ nữ không có kinh nguyệt trong 1 hoặc 2 tháng hoặc lượng máu kinh ra rất ít, chỉ nhỏ từng giọt không đủ thấm băng vệ sinh thì được gọi là tắc kinh.
Mất kinh hay vô kinh được chia làm 3 trường hợp:
- Vô kinh nguyên phát: Quá độ tuổi dậy thì thông thường (>16 tuổi) mà chưa thấy kinh nguyệt. Khi các bạn gái dậy thì muộn, các đặc điểm sinh lý giới tính như ngực, lông vùng kín sẽ không phát triển rất chậm.
- Vô kinh thứ phát: Vô kinh thứ phát phổ biến hơn nhiều so với vô kinh nguyên phát. Vô kinh thứ phát nói đến hiện tượng một phụ nữ đang có kinh nguyệt bình thường mà sau đó quá 3 tháng không thấy kinh nguyệt.
- Vô kinh sinh lý: Phụ nữ không có kinh nguyệt trong những giai đoạn đặc biệt như là trước tuổi dậy thì, mang thai và cho con bú, sau mãn kinh.
🡺 Trừ vô kinh sinh lý thì vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát đều là những tình trạng có liên quan tới bệnh lí, do đó cần phải tìm hiểu nguyên nhân chính xác để điều trị.
Những nguyên nhân gây ra hiện tượng mất kinh nguyệt, vô kinh?
Nguyên nhân của vô kinh nguyên phát
Rối loạn kinh nguyệt liên quan đến vô kinh nguyên phát là tương đối hiếm gặp. Nữ giới dậy thì muộn, có kinh nguyệt muộn thường được xác định là do những dị tật bẩm sinh ở các cơ quan sinh dục khiến dòng máu của kinh nguyệt bị chặn lại hoặc một rối loạn di truyền nào đó, bao gồm:
- Tình trạng cơ quan sinh dục không rõ ràng: Không thể nhận định được bộ phận sinh dục là nam hay nữ
- Tử cung bị sẹo hay không đối xứng
- Không có tử cung, không có âm đạo, vách ngăn ngang âm đạo
- Màng trinh không thủng
- Hội chứng Turner
- Hội chứng Kallmann
- Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh: Nội tiết tố nam bị kích thích sản xuất quá mức bởi tuyến thượng thận.
Nguyên nhân của vô kinh thứ phát
1/ Hội chứng buồng trứng đa nang
Khi tình trạng vô kinh đi kèm với những đặc điểm chỉ có ở nam giới như là: hệ lông, tóc phát triển, giọng nói trầm, tăng kích thước cơ bắp thì có thể nghi ngờ rằng người bệnh đang mắc phải hội chứng buồng trứng đa nang. Ngoài những biểu hiện như vậy, họ còn có thể bị đau đầu, gặp vấn đề về thị lực, mụn trứng cá hoặc suy giảm ham muốn tình dục.
2/ Trục trặc của vùng dưới đồi
Hệ trục “vàng” Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng là hệ trục thần kinh – nội tiết, đóng vai trò điều khiển và sản xuất các hormone sinh dục.
Trong đó, vùng dưới đồi là một vùng nhỏ của não bộ, giữ vai trò trung gian giữa hệ thống thần kinh và nội tiết của nữ giới. Nó có mối quan hệ mật thiết với tuyến yên, tuyến thượng thận, tuyến giáp và các tuyến sinh dục khác.
Vì vậy, nếu có bất kì một yếu tố nào tác động làm ảnh hưởng chức năng của vùng dưới đồi thì tất yếu nội tiết tố sẽ mất cân bằng gây ra rối loạn kinh nguyệt, trong đó có tình trạng vô kinh.
Vùng dưới đồi có thể gặp trục trặc vì một số lý do:
- Căng thẳng kéo dài hoặc tập thể dục quá mức.
- Dinh dưỡng kém (có thể xảy ra ở những phụ nữ bị rối loạn ăn uống hoặc tuân theo chế độ giảm cân khắt khe)
- Rối loạn tâm thần (như trầm cảm hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế)
- Xạ trị hoặc chấn thương
3/ Trục trặc của tuyến yên
Tuyến yên là một mắt xích quan trọng trong hệ trục não bộ – tuyến yên – buồng trứng. Tuyến yên có kích thước và trọng lượng rất nhỏ nhưng đóng vai trò quan trọng trong để kiểm soát chức năng chuyển hóa của toàn cơ thể. Sự trục trặc xảy ra tại tuyến yên sẽ làm ảnh hưởng trực tiếp tới quá trình xuất tiết hormone tại buồng trứng và gây ra rối loạn kinh nguyệt, bao gồm hiện tượng mất kinh nguyệt.
Tuyến yên có thể gặp trục trặc vì các lý do sau:
- Nó bị hư hỏng.
- Nồng độ prolactin cao.
- Do phụ nữ sử dụng một số loại thuốc: Thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần, thuốc tránh thai hoặc một số loại thuốc khác có thể làm tăng mức độ prolactin, cũng như nguy cơ hình thành khối u tuyến yên.
4/ Trục trặc tại tuyến giáp
Vô kinh có thể xảy ra nếu chức năng tuyến giáp hoạt động quá mức (gọi là cường giáp).
6/ Suy buồng trứng nguyên phát
Suy buồng trứng nguyên phát xảy ra khi buồng trứng thiếu hụt hormone estrogen nghiêm trọng, dẫn tới hiện tượng kinh nguyệt ít, vô kinh. Nếu như tình trạng mất kinh nguyệt kéo dài thì thời kỳ mãn kinh của phụ nữ có thể sẽ đến sớm hơn thường lệ. Phụ nữ bị mãn kinh sớm sẽ phải đối mặt với vô vàn triệu chứng khó chịu khác như là mất ngủ, bốc hỏa, khô âm đạo, loãng xương, tăng nguy cơ rối loạn tim mạch.
7/ Các nguyên nhân khác hiếm gặp hơn
Các nguyên nhân ít phổ biến hơn của vô kinh thứ phát bao gồm:
- Các rối loạn mãn tính (các bệnh tật liên quan tới đường tiêu hóa, gan, thận, phổi hoặc máu)
- Một số rối loạn tự miễn
- Ung thư
- Nhiễm HIV
- Xạ trị, chấn thương đầu
- Hội chứng Cushing
- Trục trặc tại tuyến thượng thận
- Sẹo tử cung do nhiễm trùng hoặc phẫu thuật
- Polyp và u xơ tử cung
- Hội chứng Fragile X (một loại rối loạn di truyền có thể khiến chu kỳ kinh nguyệt chấm dứt sớm – mãn kinh sớm)
Phụ nữ nên đi khám mất kinh, vô kinh khi nào?
Mất kinh là biểu hiện điển hình cho nhiều bệnh lí nguy hiểm, hơn nữa mất kinh nguyệt kéo dài sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới khả năng sinh sản của nữ giới. Vì thế, các bạn gái nên đi khám phụ khoa nếu như trên 13 tuổi (không nên chờ cho tới khi 16, 17 mới đi khám) mà chưa thấy kinh nguyệt xuất hiện hoặc có các dấu hiệu bất thường khác như là:
- Phát triển các đặc điểm của giới tính nam
- Gặp vấn đề về thị lực
- Khướu giác kém ( dấu hiệu của hội chứng Kallmann)
- Cân nặng thay đổi, thừa cân
- Có dịch lạ chảy ra từ núm vú
Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản (đã dậy thì và có kinh nguyệt) nên đi khám phụ khoa nếu 3 kỳ kinh nguyệt liên tiếp bị “bỏ lỡ” hoặc có ít hơn 9 chu kỳ kinh nguyệt trong một năm.
🡺 Xem thêm: Các địa chỉ khám mất kinh nguyệt uy tín bạn nên tham khảo
Các phương pháp chẩn đoán mất kinh nguyệt
Chẩn đoán lâm sàng
Đầu tiên, các bác sĩ sẽ tiến hành quá trình hỏi bệnh về tình trạng mất kinh nguyệt của bệnh nhân, để xác định xem liệu tình trạng vô kinh là nguyên phát hay thứ phát, bằng cách hỏi cô gái hay người phụ nữ liệu họ đã từng có kinh nguyệt hay chưa.
Nếu cô ấy đã có kinh nguyệt thì sẽ được yêu cầu xác định độ tuổi và mô tả chi tiết về chu kỳ kinh nguyệt của mình trong những tháng gần đây.
Một số triệu chứng mà bệnh nhân mô tả có thể là gợi ý quan trọng để bác sĩ xác định nguyên nhân, như là:
- Dịch tiết từ vú: Thường là do rối loạn tuyến yên và sử dụng một loại thuốc nào đó làm tăng mức độ prolactin (một loại hormone kích thích sản xuất sữa).
- Nhức đầu và hoa mắt, mắt nhìn mờ: Dấu hiệu có thể phản ánh một khối u tại tuyến yên hay vùng dưới đồi.
- Phát triển các đặc điểm nam tính: Nguyên nhân của tình trạng này có thể bao gồm hội chứng buồng trứng đa nang, hay sử dụng các loại thuốc có chứa hormone nam (androgen), thuốc trị trầm cảm hoặc thuốc nội tiết nữ tổng hợp liều cao (proestin).
- Các triệu chứng của mãn kinh (bốc hỏa, khô âm đạo, đổ mồ hôi đêm): Các nguyên nhân có thể bao gồm suy buồng trứng, xạ trị và sử dụng thuốc hóa trị.
- Giảm cân hoặc tăng cân bất thường: Những triệu chứng này cho thấy nguyên nhân có thể bắt nguồn từ tuyến giáp.
Các bác sĩ sẽ hỏi thêm về một số vấn đề khác như là thói quen ăn uống, tập thể dục hay việc sử dụng thuốc hằng ngày để xác định xem những yếu tố rủi ro này có mối liên hệ nào tới tình trạng vô kinh của bệnh nhân hay không.
Sau đó là phần kiểm tra thể chất để phát hiện những bất thường về đường sinh dục, để xác định xem các cơ quan sinh dục có phát triển bình thường không, có tồn tại dị tật không.
Chẩn đoán cận lâm sàng
Khi bị mất kinh nguyệt, người bệnh được chỉ định dùng que thử thai để đảm bảo chắc chắn tình trạng vô kinh không phải là do họ đã có em bé.
Nếu sau khi loại trừ được khả năng mang thai, thì bác sĩ sẽ cho người bệnh thực hiện thêm một số xét nghiệm khác để tìm nguyên nhân xác đáng. Các xét nghiệm thường được thực hiện theo một thứ tự nhất định và nguyên nhân được xác định hoặc loại bỏ trong quy trình. Việc xét nghiệm bổ sung có cần thiết hay không và thử nghiệm nào được thực hiện phải tùy thuộc vào kết quả của các thử nghiệm trước đó. Các xét nghiệm điển hình bao gồm:
Xét nghiệm chức năng tuyến giáp: Đo lượng hormone kích thích tuyến giáp (TSH) trong máu để xác định xem tuyến giáp có hoạt động bình thường hay không.
Xét nghiệm chức năng buồng trứng. Đo lượng hormone kích thích nang trứng (FSH) trong máu có thể xác định xem buồng trứng của người bệnh có hoạt động bình thường không, có bị suy buồng trứng hay không.
Xét nghiệm nội tiết tố nam. Nếu bạn đang gặp phải tình trạng lông mặt tăng lên và giọng nói trầm hơn, bác sĩ có thể muốn kiểm tra mức độ hormone nam trong máu của bạn.
Xét nghiệm đo nồng độ prolactin: Nồng độ hormone prolactin thấp có thể là dấu hiệu của khối u tuyến yên.
Xét nghiệm nhiễm sắc thể đồ: Để kiểm tra nguyên nhân từ các rối loạn di truyền
Siêu âm, XQuang, chụp CT san, chụp MRI: Giúp kiểm tra các dị tật bẩm sinh khiến cho dòng máu kinh không thể thoát ra ngoài được. Nếu dị tật bẩm sinh là bất thường hoặc khó xác định, thì có thể cần phải tiến hành chụp cộng hưởng từ MRI để có kết quả rõ ràng. Ngoài ra, những chẩn đoán hình ảnh này cũng giúp bác sĩ xác định các tổn thương thực thể tại tử cung như là u xơ hay polyp hoặc khối u tại tuyến thượng thận.
Mất kinh nguyệt được điều trị thế nào?
Điều trị mất kinh nguyên phát
Nếu như một bé gái bị vô kinh nguyên phát nhưng kết quả các xét nghiệm là bình thường thì bé gái đó sẽ được kiểm tra phụ khoa định kỳ 3 – 6 tháng/ lần để theo dõi sự xuất hiện của kinh nguyệt cũng như những tiến triển khác của tuổi dậy thì. Ngoài ra, bé gái đó có thể được áp dụng liệu pháp bổ sung nội tiết tố (proestin và estrogen) để kích thích chu kỳ kinh nguyệt và các đặc điểm của giới tính nữ sớm xuất hiện.
Mất kinh nguyệt do những bất thường tại cơ quan sinh dục khiến dòng máu kinh bị chặn lại có thể điều trị bằng cách áp dụng phẫu thuật để sửa đổi dị tật. Tuy nhiên, có một số rối loạn như là hội chứng Turner và các rối loạn di truyền khác thì không thể chữa khỏi.
Nếu phụ nữ được xét nghiệm có tồn tại nhiễm sắc thể Y (giới tính không rõ ràng), các bác sĩ sẽ khuyên người bệnh nên phẫu thuật cắt bỏ cả hai buồng trứng vì nhiễm sắc thể Y tồn tại làm tăng nguy cơ ung thư tế bào mầm buồng trứng.
Điều trị mất kinh thứ phát
Với hiện tượng mất kinh thứ phát, nguyên nhân phổ biến nhất thường là hội chứng buồng trứng đa nang, rối loạn chức năng vùng dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng hoặc trục trặc tại tuyến giáp. Tình trạng này sẽ được điều trị theo từng phương pháp khác nhau phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh cụ thể.
Điều trị mất kinh do buồng trứng đa nang:
Đa phần phụ nữ đi khám vô kinh do buồng trứng đa nang là khi họ đã lập gia đình từ lâu nhưng không có thai. Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị dứt điểm cho bệnh lí này. Vì thế, quá trình điều trị tập trung chủ yếu vào mong muốn sinh con của người bệnh với các phương pháp như là kích trứng, thụ tinh trong ống nghiệm, bơm tinh trùng vào buồng tử cung…
Nếu hội chứng buồng trứng đa nang khiến phụ nữ bị béo phì, thừa cân, thì bác sĩ sẽ giới thiệu một chế độ ăn uống mới giúp họ duy trì chỉ số khối cân bằng với vóc dáng để cải thiện bệnh.
Điều trị mất kinh do rối loạn tuyến giáp:
Những phụ nữ bị rối loạn kinh nguyệt, vô kinh do bệnh cường giáp sẽ không thể điều trị khỏi hoàn toàn. Mục tiêu của việc điều trị chủ yếu là nhằm bình giáp, điều trị dự phòng và điều trị biến chứng nếu xảy ra. Các phương pháp điều trị cơ bản đó là sử dụng thuốc chẳng hạn như thyroxine – một loại hormone tuyến giáp (nội khoa), phẫu thuật (ngoại khoa) và điều trị bằng phóng xạ.
Điều trị mất kinh do suy buồng trứng sớm:
Áp dụng liệu pháp hormone thay thế(HRT) để điều hòa kinh nguyệt trở lại bình thường. Với phương pháp này, người ta sẽ đưa một lượng nhỏ hormone estrogen và progesterone vào cơ thể qua nhiều dạng khác nhau (viên uống, gel bôi, thuốc xịt, miếng dán trên da) để hormone phóng thích vào máu sau đó đưa đến các mô và cơ quan cần thiết, trong đó có buồng trứng, giúp khắc phục tình trạng mất kinh.
Điều trị mất kinh do các yếu tố liên quan tới lối sống (làm suy giảm chức năng vùng dưới đồi):
Giảm cân quá mức cũng là lý do gây mất kinh, vô kinh. Vì thế, phụ nữ chế độ ăn uống để duy trì cân nặng vừa phải. Chế độ ăn uống của họ có thể được lên kế hoạch và giám sát bởi các bác sĩ dinh dưỡng. Biện pháp này cũng áp dụng tương tự với những người bị mất kinh bởi rối loạn ăn uống.
Nếu người bệnh bị mất kinh do tập thể dục quá mức, thì việc thay đổi kế hoạch tập luyện cũng như chọn lựa những bài tập vừa sức kết hợp với chế độ ăn uống đủ dưỡng chất sẽ giúp ổn định chu kỳ kinh nguyệt hàng tháng.
Nếu căng thẳng về cảm xúc hoặc tinh thần là nguyên nhân, thì bạn cần tìm sự tư vấn của các bác sĩ tâm lý.
